Het lijkt wel of ons gedrag steeds gekker, extremer, polariserender wordt. Tegelijkertijd lijken de jeugdigen onder ons zich onafhankelijker, origineler en intuïtiever te gedragen. Dit NieuwetijdsGedrag zien we niet alleen terug in onze maatschappij maar ook binnen het onderwijs. De hoogste tijd om meer zicht op dit ‘nieuwe gedrag’ te krijgen, zodat dit passend benaderd kan worden.
Gedrag in de onderwijspraktijk
Het gedrag dat je in de gehele maatschappij ziet, komen leraren in hun klassen en in de teamkamer tegen. School is immers de maatschappij in het klein. De uitdagingen waarvoor onderwijsprofessionals komen te staan zijn in de basis dan ook dezelfde als waarvoor een politieagente, een verpleger of een gemeenteambtenaar komt te staan.
Vroeger was alles beter?
De heimwee naar vroeger is van alle tijden: ‘vroeger was alles beter’. Als we het echter over ons gedrag hebben dan is het waarschijnlijk reëler en eerlijker om NieuwetijdsGedrag niet weg te zetten als slechter, maar als anders, als nieuw gedrag van deze tijd. Ons gedrag, het gedrag in de school is niet meer wat het was, het is veranderd.
Waar vroeger een meer autoritaire en directe resultaatgerichte houding als leraar erg effectief kon zijn, is dat nu duidelijk niet meer het geval. NieuwetijdsGedrag vraagt van iedereen, dus ook van de onderwijsprofessionals, een andere benadering. Dit gegeven is niet nieuw; de paradigmaverschuiving met betrekking tot gedrag is al geruime tijd aan de gang.
De positieve kanten van NieuwetijdsGedrag
NieuwetijdsGedrag heeft positieve kanten. Met de juiste benadering kunnen deze naar voren komen en versterkt worden. Hiervoor is een affectieve en effectieve benadering gewenst, die ontwikkelkrachten zoals zelfvertrouwen, zelfinzicht, doelgerichtheid en veerkracht bij alle betrokkenen in de school verstevigt. Stel je eens voor dat je deze kwaliteiten bij iedereen [leerlingen, leraren, directie, enz.] zou kunnen vergroten. Wat voor een effect zou dat hebben op ons gedrag?
Tools voor het NieuwetijdsGedrag
Om die affectieve en effectieve benadering van NieuwetijdsGedrag te realiseren bestaat er niet één makkelijk trucje. De oplossing is te vinden in een gelaagde kijk op en benadering van het gedrag. Het vraagt om proactief handelen; het positief beïnvloeden van het NieuwetijdsGedrag en tegelijkertijd om reactief handelen; het reguleren van eventuele gedragsexcessen van dat moment.
Voor het gedrag kijken | 3G-model #proactiefhandelen
Als we terugkerend gedrag willen begrijpen is het onvermijdelijk dat we ook ‘voor’ dat gedrag kijken. Gedrag is namelijk niets meer dan een uitkomst. Een uitkomst van een situatie: het gevoel en de gedachten van degene die het gedrag vertoont. Als je alleen maar naar de uitkomst [het gedrag] kijkt, dan ga je voorbij aan de oorsprong van het gedrag en aan potentieel handelingsperspectief voor jezelf. Verander je de situatie, het gevoel en de gedachten, dan verander je ook de uitkomst: het gedrag.
Om zo’n situatie positief te kunnen veranderen hebben we van deze deelgebieden voor het gedrag meer kennis en praktische tools nodig; onze woordenschat moet worden aangevuld met meer nieuwe woorden.
Onze prikkelverwerking en het Brein
De oorsprong van ons gevoel en onze gedachten vinden we in het centrale zenuwstelsel en ons brein. De manier waarop binnenkomende prikkels door ieder van ons ervaren worden is heel verschillend. Op basis daarvan ontstaat ons gevoel. Ons gevoel is de hofleverancier van onze gedachten en onze gedachten zijn op hun beurt weer de grondleggers van ons gedrag: de uitkomst van de situatie. Die uitkomst kan dus voor elk individu totaal anders zijn.
Als het over gedrag gaat heeft ons brein, als je uitzoomt, twee standen waarin het functioneert.
Het Gewoontemagazijn
Gedrag kan ontstaan vanuit het Gewoontemagazijn: dan staat jouw brein in de automatische-modus. Gedrag ontstaat dan zonder dat je daar bewust over nadenkt. Toch denkt jouw brein op de achtergrond er wel over na. Hoe doet het brein dat dan? Het werkt op basis van jouw ervaringen, overtuigingen en gewoonten helemaal zelfstandig. In de automatische-modus denk je wat je altijd dacht en doe je dus wat je altijd deed.
De Onderzoekskamer
Gedrag kan ook ontstaan vanuit de Onderzoekskamer.
Je brein staat dan in de aandachtsmodus. Gedrag ontstaat dan doordat je er bewust over nadenkt. Als jouw brein in deze modus staat maak je bewuste keuzes. Deze modus kost ongelofelijk veel mentale energie; het is dus maar goed dat we ook de automatische-modus tot onze beschikking hebben.
Optimaal functioneren
Je zet het potentieel van jouw brein optimaal in als je de verschillende standen met elkaar afwisselt, afhankelijk van de breintaak die je te volbrengen hebt. Je leunt dan waar het kan op het Gewoontemagazijn [kost weinig moeite], maar als het handig is dat er een bewuste keuze gemaakt wordt, dan raadpleeg je de Onderzoekskamer [kost moeite].
Fijn, maar wat kan ik daar praktisch mee?
Als je weet vanuit welke modus ongepast gedrag ontstaat kun je dit gedrag sturen door de voor die situatie gewenste modus te activeren. Ongepast gedag vanuit het Gewoontemagazijn stuur je bij door goede denkvragen te stellen. Hiermee activeer je de Onderzoekskamer. Indien ongewenst gedrag vanuit de Onderzoekskamer is ontstaan kun je beter doe-opdrachten geven.
Kennis over het brein, en de bijbehorende woordenschat om het functioneren van ervan te duiden, helpt ons dus om onszelf en de ander beter te begrijpen; om beter ‘voor’ het gedrag te kunnen kijken.
Heb je deze kennis en denk je in deze terminologie, dan levert jou dat direct handelingsperspectief op!
Het antwoord op gedrag van nu!
De Roos van Leary XL #reactiefhandelen
Met alleen ‘voor’ het gedrag kijken zijn we er niet. Soms ontbreekt de tijd daarvoor; op die momenten moet je als leraar gewoonweg handelen. Maar dat wil niet zeggen dat we op die momenten van reactief handelen erop kunnen vertrouwen dat onze instinctieve reactie ook de juiste is. Om tot inzicht in helpende interactie te komen is daarom de welbekende Roos van Leary doorontwikkeld naar de Roos van Leary XL.
De Roos geeft richting aan helpende interactie voor alle soorten van gedrag. Daarbij is de helpende houding regelmatig exact het tegenovergestelde van de houding die jij als leraar instinctief aan zou nemen.
In de Roos van Leary XL worden de relaties tussen verschillende houdingen weergegeven.
Een voorbeeld:
De klas is opstandig en de leraar reageert streng [of andersom]. Als je te streng bent, kom je als leraar in de relatie met de klas in een negatieve spiraal terecht. De klas is opstandig, jij reageert streng, de klas wordt opstandiger, jij reageert nog strenger, de klas wordt nog opstandiger, enz., enz.
Dit is een overdrijving van de relatie ‘Streng & Opstand’, die veel voorkomt; je belandt in een negatieve spiraal.
Wil je deze negatieve spiraal ombuigen, dan kan vanuit de Roos de effectieve benadering worden afgelezen. Je komt dan als leraar vanuit een leidende basishouding en met het inzetten van de kwaliteiten begrip en zorgzaamheid tot afstemming met je klas. Omdenken dus!
Relatieparen zoals Streng & Opstand zijn in beginsel niet erg of schadelijk, maar als je ze overdrijft, te stevig inzet, worden ze dat wel! Naast het relatiepaar Streng & Opstand zijn er ook nog de relatieparen Bepaal & Gehoorzaam, Helpen & Zorgen en Leid & Volg. Bij elk relatiepaar hoort een eigen helpende benadering.
De ToolSet voor gedrag en welbevinden in de klas.
De placemat over Het Brein en de Roos van Leary XL zijn onderdeel van een complete toolset om een passende en effectieve benadering van NieuwetijdsGedrag te realiseren.
De complete inhoud van de toolset van Ontwikkeltaal.nl is het best te omschrijven als een goed gevulde en georganiseerde gereedschapskist voor leraren; met infographics, denkkaders en een helpende woordenschat ten behoeve van de benadering van Gedrag, Welbevinden en het Pedagogische Klimaat in de klas.
De preventieve en reactieve ToolSet die elke leraar in Nederland binnen handbereik zou moeten hebben!
Bekijk voor meer informatie, trainingen en coaching ontwikkeltaal.nl
